No Widgets found in the Sidebar

 

_Michael Samjetsabam

[Wareng sina Manipur na laichat amasung physical distancing gi matang da Cheitharol Kumpapa puya da eramba adu puthoktuna meeyamda utchari]

COVID 19 laichat asina maram oiduna Bharat ki meeyam angakpa fangna waare. Mee seebagi chang hengatlaktuna laichat asi pak chaona sandokpa mafam ama Bharat ngasidi oire. Senmitlon gi feebam angakpa fangna sokle. Bharat ki mayol lam singda laichat asina maram oiduna lockdown toukhiba amasung sak-chu naiba wakhanlon amaga loinana awang-nongpok lamdam sigi meeyoi singda mee-ot meenei chatharakpadagi mapanda leiramba meeyoi kaya ama Manipur da hallakle. Asumna leina asi Manipur da su makhoiga loinana yourakle, aduga anaaba gi masing su nongma nongmagi hengatlakli. Houjik ki oina leina asi quarantine centre sing amasung ana layengsang sing dagi mapan thoklakle haibagi khudam di leitari. Kiningai di oirabani. 

Matang asida COVID 19 laichat asidagi ngaktoknabagi pambei puya da yaoramle haiduna pao che amasung Television pao da yaori. Puya da laichat asidagi karamna ngakthokpa ngamgani haina yaoramle haiduna social media da da sandokli. Leina asidagi ngakthoknaba Nunglon hairiba puya aduda yaoramle haiduna nung taruk erat thouni toubasu leikhare. Meeyam gi pukning sonthakhidanaba erat thouni touba ni haina loubadi yai adubu touribaduna leina asidagi ngakthokpa ngamlabara haibadudi tonganba hiram ama ni. Manipur da ta nattana, mapan gi lam kaya dasu COVID 19 gi laichat asi thengnanaba erat thouni tounari. Adubu maru oina leina asigi matangda meeyamna yenglibasi leingaktani, leingakna kari cheksing thourang, doctor singna karam touri haiba sing asini. Meeyam na leina asi ngakthoknaba thourang sing matikchana loubara haibana chingba sing ni. Erat thouni toukhibaduna kari kaanaba porakhrage haiba adudi khannabada eyao yaode. Matang asida eikhoina thajagadabadi science ni haibadu lamdam sigi mee-oi ayambana khangbagum touri. Maram asina eikhoina physical distancing, mask uppa, khut toina hamba, toina chathok chatsin toudaba na chingba kanglon kaya ngaktuna chatliba, amasung kanglon sing asi thugairakpada mei houbamakhei soanari. Erat thouni duna yaramladi asuk waana lockdown toudana lelibasi leilamloi. 

Adubu leibak asida thoudok wathok ama hek thokpa matamda thokliba adugi matang da puya da yaorammi natraga eerammi haibana chingba toina ngangnei. Matang sida wafam khara neinaba chumgani maramdi puya gi matang da panba matamda lamdam sida mee-oi kanglup ani chongthoklakee haiba yai: Thajaba amaga loinana thoudok adugi matangda tougadabasi puya da yaoramle haiba kangbu ama, puya gi matang da hek houdoklubaga warem oina uuba kangbu ama. Matang asida puya gi maramda wafam khara panba chumgani. Puya haina eikhoina khangnariba asi lamdam sida eramba ariba lairik sing asini. Ariba lairik sing asi tongan tonganba hiram sing ga mari leinana erambani. Laining laisol, erat thouni gi matang da khakta natte. Cheitharol Kumpapa hairiba puya asina lamdam asigi puwari gi khwaidagi maru oiba langla langjin oiri. Puya sing asi leingaklon, naat, lon, ana-layeng, wangulon, na chingba tongan tonganba hiram singi matangdani (Naorem 1988, 485). Puya da eramliba si matam amada leibak asigi mee-oi singna neinaramba khannaramba hiram sing ni. Eramliba sing asida matam ga channadaba mayam ama yaodaba natte aduga houjik neinabada kannaba matang kaya amasu thengnei. 

Lamdam asigi meeyamna small pox, cholera na chingba tongan tonganba laichat kaya thengnaduna lakhibani. Matam amada laichat sing asi thengnanaba erat thouni soidana tounaramgani. Adubu, laichat sing asi ngakthokpada scientific oiba pambei sing lamdam sigi meeyoi singna sijinakhibagi puwari leitabara? Laining laisol ga mari leinaba nattaba, scientific oiba mawongna laichat sing asi thengnakhibagi matangda puya da eramba di leitabara? Matang asida anisuba Asiatic Cholera Pandemic haina khangnaba malem gi oiba laichat ama 1829 da Manipur yourakpada meeyamna laichat adu thengnakhi haiba adu neinaba yai. 1826 ta Bengal da gi laichat asi houraktuna 1837 faobada Europe, China, Japan amasung South East Asia gi leibak kayada sandokkhi (Kohn 1995, 15). Laichat asi tongan tonganba mafam singda youkhibagi maram British lanmee sing ni haina akhang ahei singna hairi (Chan et al 2013). British lanmee sing na laichat asi Manipur da pussalakpara haiba gi chingba wafam asina pokhalli. Manipur da laichat asina meesi meena chaona thokkhi haina Cheitharol Kumpapa puya da eeduna yaori. Yanglem Khunchao na cheithapa kum gi Phairen thadagi houraga Thiyam Aanandaram na cheithapa kum gi Sachipu faoba, haibadi 1829 ki January dagi houraga March faoba, laichat asina tamthiba mawongda lamdam asigi meeyamda cheitheng pikhibagi mami puya asida taari.  Malem gi oiba laichat asigi matangda asumna Cheitharol Kumpapa da eeri: “Sachipu tha na chingna tha ahum madi pukchat tu na mee yamana siye. Mee amaga amaga changnadeye” ( CK, 109). Leina asina maram oiduna mee amaga mee amaga changnade haina eramli. 1829 gi January da gi houraga March faoba di meeyam punba thouram amata Cheitharol Kumpapa da pallamde. Masidagi eikhoina khangba ngamlibadi lounaganba cholera gumba laichat ama lakpa matamda matam amada physical distancing touduna thengnanaba hotnarammi haibasini. 

COVID 19 su physical distancing touduna malem gi mafam kayada sandokpadagi thingnaba hotnari. Cheitharol Kumpapa kouba puya asida matam amada COVID 19 da gi henna tamthiba, sibagi chang yamna wangba, laichat ama karamna thengnakhi haiba asi eeduna leiramle. Puya asida yaoriba asi matam amada scientific oiba mawong da laichat ama thengnakhi haibaduni. Asumna puya da ngasi eikhoina tougadaba karino haibadudi yaoramba yai adubu yaoriba amadu matamga chunnaba meetyeng amagi makhada eikhoina neinagadabani. 

References 

2015. Cheitharol Kumpapa. Transliterated to Bengali script by Brahmacharimayam, Kulachandra; Longjamba, Sanathoi Piba & Rajmani Haorongbam. Assam: Manipuri Sahitya Parishad. 

Kohn, George C. 1995. Encyclopaedia of Plague and Pestilence: From Ancient Times to the Present. New York: Infobase Publishing. 

Chan, Christina H, Tuite, Ashleigh R & David N Fisman. 2013. “Historical Epidemiology of Second Cholera Pandemic: Relevance to Present Day Disease Dynamics.” Plos One 8(8). 

Naorem, Sanajaoba. 1988. Manipur Past and Present : The Heritage and Ordeals of a Civilisation). Vol 1. Delhi: Mittal Publications. 

Avatar photo

By Michael Samjetsabam

The author is a scholar of history of philosophy and Meitei history.

One thought on “Puya, Laichat amasung Physical Distancing”

Comments are closed.