No Widgets found in the Sidebar

Eng kumja 1884 gi October tha da United States ta leiba sinmi lup sing gi apunba, Federation of Organized Trades and Labor Unions, na nongmada pung 8 da gi henna sinmi sing thabak suhanba yaroi haina warep ama loukhi. Warep asi louribagi maram di 19 suba chahicha gi loiramdaida malem gi chaokhatle haina khangnariba sohor (mayol-lam) singda karkhana (sin-sang) singi masing angakpa phangna hengatlakkhi. Madugi mathakta sin-sang singda thabak touriba sinmi singgi masing su hengatlakkhi. Pothok puthokpagi chang su yamna wangkhatlakkhi. Sinmi singbu nongmada pung kaya kaya tumpham chapham khanghandaba makhei senjao paiba sin-sang mapu-singna thabak suhankhi. Masi khaangba ngamlaktaduna sinmi singna nongmada pung 8 dagi henna thabak suroi haiba khongjang asi hourakhibani. Pung nipan khak sinmi amana thabak surabadi sin-sang adu nongmada pung nipan dagi henna thabak suba amadi pothok sing saba amadi puthokpa yararoi. Sin-sang mapu aduna nongmada pung 8 dagi henna thabak touhange hairabadi pung 8 khudingi sinmi sing sindokpa tai. Samna hairabada, sinmi ama khaki thabak leiba sin-sang ama pung 24 thabak tourabadi sinmi ani amaga thabak piba tabani. Maramdi sinmi amana pung 8 da gi henna thabak suba chatna pathap asina thingli.  Masina sinmi singda thabak thiba laihalle amaadi sufam nomfam masing hengathalli. Pung 8 dagi henna surabadi, sinmi singna ahenba khutsumal hangbagi hak masina leihalli. Nongmagi khutsumal asisu pung nipal thabak subagi lepkadabani. Maram sing asina, Federation of Organized Trades and Labor Unions na warep asi 1886 ki May tha gi ahanba numit tagi chatnaba hougadabani haina laothokhi. 

Eng kumja 1886 gi May tha naksilakapada sinmi singna loukhiba warep adu chatnahanaba akanba makhal gi khongjan kaya changsillakhi. United States ta leiba sinmi kaya kaya khongjang asida saruk yakhi. Chicago hairiba mayon-lam asida May tha gi ahanba nummitagi khongjang kansillakhi. Anarchist wakhalon chenba meeyoi singna luchingduna wakat meefam, wakat khongchat amasung sin-sang singbu thong lonsinbana chingba khongjang kaya changsillakhi. 1886 gi May tha gi humni suba nummitta Chicago gi police na wakat mipham famliba sinmi kaya ama nongmei na kaptuna hatkhi. Police ki ka henba thawong asibu yaningdaba fongdokpa oina amadi pung 8 khak thabak suba haiba khollao ani asiga loinana May tha gi marini suba nummitta Chicago gi Haymarket haina khangnaba keithel asida sinmi mayam tinkhi. Sinmi mayam lakpa ubada police laktuna sinmi-sing bu tankhainaba hotnarakkhi. Talak aduda sakhangdaba meeyoi amana Chicago police ta bomb langsinduna police ki meeyoi taret hatkhi. Thoudok aduda meecham mari sikhi aduga meeyoi kaya ama na asok apan nangkhi. Thoudok asigi matungda anarchist wakhalon chenba Chicago mayol-lam gi sinmi singbu luchingduna ehou houkhiba meeyoi nipan phagatkhi. Meeyoi nipan asigi manungda meeyoi manga sibagi cheirak pikhi amadi meeyoi ahum na chahi 15 gi phadok takhi. Sibagi cheirak phangkhiba sinmi luchingba singi maming sing George Engel, Adolph Fischer, Albert Parsons, August Spies amasung Louis Linng. Louis Linng sibadi cheirak phang-gadaba nongma watlingeida masagi jail gi kakhu aduda masana masagi thawai manghanjakhi. Oscar Neebe, Samuel Fielden amasung Michael Schwab chahi 15 keisumsang-gi miyat takhi.  

Portraits of the Haymarket Martyrs: Ayekpa Walter Crane (1894)

Ngasidi Haymarket thoudok ta thawaina pontha oikhraba meeyoi sing amadi keisum sangda punsi lenkhiba meeyoi sing adugi kathokpa amasung hotnajamal na pung 8 khak nongmada thabak subasi malem gi mapham khudingda chatna pathap oire.  Pung 8 dagi henna thabak surabadi ahenba khutsuman piba haibasi pathap ama oire. Nongmagi khutsuman asi pung 8-gi thabak subagi maman oina hotlaga pinare. Sinmi singbu ekai khumnaba oina amasung Haymarket ki thoudokta leikhidraba sinmi luchingba singbu ningsingba oina, malem gi leibak pumnamakta May Day haina nataraga International Workers’ day haina May tha gi ahanba nummita sintha leptuna chahi khuding gi ningsing kummon pangthoknari. 

Ehan hanba oina Manipur da May Day gi rally ama eng kumja 1939-da loumi sinmi mayamga loinana Hijam Irabot-na luchingduna Moirangkhom dagi chatkhi. Rally asi Manipur da leiba matam dugi British ki Political Agent gi mayum tamna chatkhi. May day gi thouram tongan tonganba lup singna 1939 dagi houna chahi khudingi Manipur da panthoktuna lakli. Manipur gi leingak na su May Day gi program sinduna sinmi sing ekai khumnaba utnaba hotnari. Manipur-da sinmi singi damak ta matam matamgi leingak sing asina kari kari toukhibage haiba asisu achouba wahang amani. Manipur da leiriba sinmi singi hak ki damakta leiriba loisang, labour department, asigi phibam karamna leiri haiba asisu khananingai oi. Khudam ama oina, makhoi masagi warol, cherol amadi tongan tonganba sinmi singi hak ka mari leinaba wayel pathap sing makhoigi oiba website ama saduna online da meeyamna phongna uhanbagi wapham houjik phaoba leite. 

Manipur yamna lairaba leibak amani. India gi state 28 leibada, khawaidagi lairaba state singi manungda Manipur su amani. Adugi mathakta lairaba-enakhunba anigi lan-thum gi oiba khennaba adu nongma nongmagi lamdam asida hengatlakli. Khungang singda leiba loumi-sing masa-gi lam Imphal mayolda leiba sen paiba meeyoi singda yonduna loubuk ta lourang suba chatli. Thabak phangdaba amadi suningai nomningai leiraktabana ching-ba tongan tonganba makhal-gi awaba kaya sinmi amadi loumi singna nangli. Oirakliba phibam asida loumi sinmi singna humang maman karamhaina mantiknaba ngamgani. Sinmi sing pung nipan-dagi henna thabak subara, nongmada pung 8 thabak supham leibara, aduga nongmagi yamdrabada pung 8 thabak subagi mamal kaya phangli, phangliba mamal adu makhoina thadariba pangal-ga chanabara. Hairiba wahang sing asigi paokhum thidokminaba ama mathou taare. Wapham asi khanna neinaba houjik phaobagi oina Manipurda mami tadri. Sinmi singi awa ana amadi makhoigi damak khanbiba meeyoising na hiram sing asida neinaba ama mathou taari. 

Pabiyu: Lamyanba Irabot ki Wareng: “Houjik Tougadaba Karino?”

Avatar photo

By Michael Samjetsabam

The author is a scholar of history of philosophy and Meitei history.