No Widgets found in the Sidebar

[Yumnam Jiten Centre for Research and Advocacy Manipur ki secretary oina thou puduna Manipur gi environment, lam, resources, amasung yelhoumee gi hak ngaknaba amasung yokhatnabagi damak achouba thoudang lourak laba misak amani. Masida nattana mahak documentary film-maker amasuni. Wall of Injustice haiba Mapithel dam na pikhiba cheitheng gi matangda documentary amasu namkhare.]

Anouba Merrol: Houjik Manipur gi Ukhrul, Tengnoupal, amasung Chandel district ta minerals mining toubaga mari leinana leiriba wathok sing asigi matangda wafam khara thambiba yagadara?

Yumnam Jiten: Manipur government na companies mayamga MoU Manipur meeyam tanadana sign tounakhre. Chromium louthok-kadouriba maphamna Ukhrul da Phangrei, Lunghar, Singcha, Tengnoupal da Kwatha na chingba maphamsingni. 

Sign tounakhraba company sing kharadi, M/s Sarvesh Refractories Pvt. Ltd, Rourkela, M/s Rourkela Minerals Pvt. Ltd, Rourkela, M/s Kotak Resources, Mumbai, M/s Gulf Natural Resources, Gurgaon, M/s Visa Steel  Ltd, Odisha, M/s Manipur Mines and Minerals Pvt. Ltd., M/s Balassore Alloys Ltd, Odisha etc in 2017

Ukhrul amadi Kamjong District ta chromite amasung limestone phangi. Kwaktha da su chromium amadi copper phangi. 

Meeyamda sign tounariba che chang sing amadi mari neinaba document sing houjik phaoba phanghandri.

Anouba Meerol: Mamangda leiramba project sing amasung anouba paikhatlakadouriba project singi matangda takpiyu.  

Yumnam Jiten: Mamang da Hundung da limestone mining touduna cement factory amasu leikhre. Adubu cement factory adudi function toukhidre. Lamgi chayetnabana, lam mangba meeoisingda matik chaba compensation pibidaba, mee-oi kaya aruba laina narakpa, uphul ka henna thokpana environment problem lakpagi khudongchadaba gi mathakta cement factor gi management kangbuna corruption touba asina chingba maramna cement factory di thingjinkhre. 

Anouba Meerol: Hairiba project singsigi asoiba amasung masina thokhallakka daba amangba singi matangda khara haibiyu.  

Yumnam Jiten: Khoni louthokadouriba maphamsingdi meeyamna lou unaba, hingbada changba pothoksing thinapham oiriba umang gi mapham na ayamba oiri. Ukhrul gi mapham singdi malem da atangba makhalgi lei oiriba Siroy lily haiba adugi houpham mayam ngaktani. Mapham sing asi khunja singi ishing sijinapham oiriba turel amadi lok mayam leiri. Mapham asi lamlakki sa nga, pambi makhal makhagi leiphamsu oiri. Mining tougadouriba maphamsing asi Manipur gi yelhoumee kayagi leiphamni. Mining tourakpa matamda hairiba Manipur gi pukei langei mayam asi manghanduna mahousagi khal su kaihallakani. Yelhoumee mayam mayum thadoktuna chathallakkani. Chinjak puthokpham manghan takhaladi Manipur henna henna meepaan tangnabagi maram oigani. 

Mining site ta thabak sunaba mapal lam gi meetop meeyancha mayam lakhanlakani. Masidasu nattana, Manipur da leiriba security forces singnasu mining company sing ngak senduna leiraktuna, meeyam dasu human rights violations lakhanabagi maram oigani. 

Sendong khakki khanba company singna athuba matamda khoni mayam louthoknaba hotnabada meeyam amadi environment ki phibham kaihalakkani. Mining gumba project sing asina Manipur gi senmitlon sokhanbada natana, atoppa lamgi company, meeoisingna lamdam asi henna henna control touba amadi lamdam asigi meeyam namthaduna sijinabada henna mateng pangsingani. 

Anouba Meerol: Wathok oiriba EIA draft hairiba asi karino ?

Yumnam Jiten: Company sing na mining amadi thao louthokpa na chingba project sing paikhatringeida mahousagi khal, umang wamang, sa-uchek, ising, nachingba da tougadouriba project aduna karamba cheitheng pirakadage haiduna neinarambadu nouna semlakliba Draft EIA notification, 2020 sigi matung inna neinadrasu yaragani. Asigumba law asina mining company singna Manipur dagi khoni, minerals louthokpada henna laihallagani. Aduga meeyam tanabagi niyom, ‘Public Hearing’ haina leirambadusu toudrabasu yaragani. Maramsing asina company sing asina lamdam asigi meeyam, tanglaba sa ucheck, u-wa houriba maphamsingda maning tamna apanba leitana khoni louthokhanbada Draft EIA notification, 2002 na achouba mateng oiragani.  

Anouba Meero: EIA draft 2020 asiga paikhatlakliba projects singsiga kari mari leinabagey? 

Yumnam Jiten: Paikhatlakadouriba projects sing, Khoni louthokpa, Thao louthokadouriba mapham sing asi sa-nga, sa ucheck, atangba makhalgi u-wa, heidak pambi, urei nachingba makhal suna phangba mapham ngaktani. Mapham asi yelhoumi mayam ama, khudam oina Tangkhul, Kuki, Meitei na chingbagi hingnanabagi mapham su oiribani. Chromite louthokani touriba Kwatha khul gumba maphamsidi Meitei gi puwari, nat, culture ga yamna sagonaba, aruba maphamsu oiribani. Makha tana khoni louthoknaba hotnabada lambi, railway na chingba infrastructure mayam ama semlaktunasu mahousagi leijaramba mapham singbusu manghan takhanbada mateng oiri. 

Asigumba aruba, atangba sa-nga, umang wamangna thanba maphamsingsida paikhatkadouriba mining na chingba projectna karamna sokhalakani haina neinadana, amadi meeyamga tanadana paikhatpada ayaba piriba EIA Notification gumba law sina Manipur gi leijariba mahousagi lan mayam manghan takhannaba achouba maram oigani, Manpur meeyam bu kham thengna awabasu oihangani.

Video asi yengbiyu:

Anouba Meerol: Mahousa gi lan (resources) louthokpagi projects mayam asina awang nongpokki lamsingda, maru oina Manipur da, pikhiba cheitheng khara haibiyu.  

Yumnam Jiten: Manipur da Loktak project 1983 da lakpadagi Manipur gi Loktak area da leiba lou pari 50,000 henna thumjinkhibadagi Manipur gi chathok hanthahalli, amadi Loktak ta phanglamba Nga-chak mayam manghalli. Ukhrul gi Phangrei dagi lonna Chromite louthoknaba hotnarambadagi Tangkhul meeyamna houraktuna kuidringeida khoni louthokpa thinjinkhi. 

Assam da Baghjan hairiba maphamsida Oil India Limited na thao louthokpa mapham da May 27, 2020 dagi thao yurakpa amadi pokhairakpadagi Tinsukia da leiba Dibru Saikhowa National Park mayada leiba mee-oi 5000 henna awaba mayaoknari. 

Anouba Meerol: Asigumba project sing asina meeyoi bagi hak khongoinei hairabasigi matangdasu khara takpiyu.

Yumnam Jiten: Manipur da gi thao louthoknaba hotnakhiba company sing, Oil India Limited, Jubilant Oil and Gas Private Limited na chingba company singna meeyam gi right, masagi lamda mapu oijabagi hak recognize toubide. Oil gi Law singnasu yaode. 

Manipur da thao louthoknaba Jubilant Oil and Gas Private Limited na 2010 dagi hotnaduna Manipur meeyam da namthak touduna hotnakhi, meeyam marakta chamamnaba pokhankhi. Meeyam gi ayaba loudana Manipur gi thao louthoknaba hotnaduna, Survey na chingba pangthokhi.   

Khuga dam na sokpa meeyamna lam mangbagi matik chaba compensation pibiyu hairubada mee-oi kaya ama IRB amadi BSF gi apunba kangbuna December 2005 da mee-oi ahum nongmeina kaptuna hatkhi, mee-oi kaya amana sokhi.  

Meghalaya da Lafarge haiba France ki company amana limestone mining toubadagi Khasi meeyamgi hingbagi hak matpikhi, makhoigi lou upham amadi umang kaya mang takhanbikhi. Supreme court phaoba younakhi, makhoigi hak matpibagi matang dagi.    

Anouba Meerol: Asigumba eikhoigi environment ta sokhanba thabak thouwong sing asina kwaidagi henna cheitheng piribasi kana kanadano amasung masina eikhoigi senmitlonda kari asokpa akaiba purakkani? 

Yumnam Jiten: Mahousagi lan sing haibadi, umang, turel, loupham, ching pat na chingbada tangjaduna lou uriba, matam matam gi mana masing thijariba, nga phajariba meeoisingsidana henna sokhallakani. 

Manipurgi senmitlon si lamdam asida thokchaba pothoksingda phangba potlamsing na ayamba oi, aduga lamdam asigi nupisingna lamdam asigi pothoksing asi puthokpa, khomjin tasinba amadi yonthok yonsing toubada achouba saktam ama oiri, aduga yumgi awat-apa mayamsi mennari. 

Aduna Manipur gi ching pat turel, umang wamang, loubuk lamhang, turel na chingba chaokhatpagi mingda, khoni louthoktuna aduga phattaba sing thadhaduna manghan takhanba matamda, Manipur gi yelhoumi mayam hingbada awaba ama oiragani. Lam yaodana, umang yaodana, turel, pat leitrabadi Manipur meeyam hingbada awaba ama oigani. Meeyam laira talhangani. Manipur nupi singna senmitlon yokhatpada louramba daita mayam su manghalakkani. Manipur gi mapan dagi chananaba thakanaba meepan tanghangani. 

Anouba Meerol: Asigumba project sing asi thengnanaba amasung environment kannanabagidamak kari thoudang loukhatnari?  

Yumnam Jiten: Manipur meeyam na Manipur gi leijariba lan mayam, ching pat turel, umang wamang, pat turel da phangliba mayam asigi magun amadi Manipur gi senmitlon, leingaklonda louriba thoudang amadi maruoibasi munna khangjinba, neinaba ama changi. Aduga asigumba tanglaba lan, Manipur bu chaokhatpa lamdam ama oihanba ngamgadaba lan mayam asi yokhatpa, kanba ama changi. 

Manipur gi meeyam tanadana chaokhatpagi mingda thangjillakliba project, policy mayam, maruoina India gi Act East Policy gi marumda thangjilakliba mayamsi munna neinaba, khangba maru oi. Manipur meeyam kanagadouribra, natragada mapaan lamgi Company mayam amadi senjao paiba, yaitong phamdoiba mayam kanagadouribra haibasi munna khangba chumgani. 

Manipur ga thangnaba lamsingda, khudam oina Meghalaya, Assam, Tripura, Myanmar na chingba maphamda khoni louthokpana piriba amangba amadi kanaba sing, maru oina, lamdam adugi meeyamna thengnariba khudong chadabasing amadi Government amadi company na louriba daita sing munna neinaba changani. India da khoni marang kaina leiba lamdam, Orissa, Jharkhand, Chhattisgarh, na chingbana India da khwaidagi lairaba State oibagi maram thigatpa chumgani. 

Manipur gi meeyamgi ayaba yaodana Manipur gi khoni louthokhandaba haibasi achepa phirep oigadabani. Manipur da chaokhatpa purakke hairabadi, meeyam gi haan-na yaiphanaba hotnagadabani. Masidagi makhoigi aningba apamba phongdokhanba, makhoiga tannaba haibasini henna maruoiraklibasi. Meeyam gi lan manghanbana chaokhatpagi lambi khak oiroi. 

Anouba Meerol: Lamdam asigi environment ta phangliba amasung lakdouriba cheitheng sing asiga meeyam da leiriba consciousness asiga chanaribara? Masida media gi natraga civil society singna kari thoudang loupham thokpagey? 

Yumnam Jiten: Manipur da environment gi seriousness henna leihanba changi. India na neoliberal development model ama Act East Policy gi marumda yamna aggressive oina thangjillakliba, extractive industries mayam, oil exploration, mining, associated infrastructures, Trans Asian Railway, Road projects, mayam thangjilakliba amadi masina Manipur gi environment amadi meeyam da piriba cheitheng asi khara henna kupna neinahaningi. Maruoina, Academic ta leiriba singna akhannaba thoudang louhaningi, meeyam da marik chumba, tongan tongan ba wakhalon amadi paodam thamhaningi.  

Anouba Meerol: Aroibada eikhoi hujik kari touba tai? 

Yumnam Jiten: Manipurda hannana kari karamba thoudang louduna Manipur gi langei, environment yaona, kannaba hotnakhibage neinaba chumgani. Maduda leiriba pangal sijinnaduna chitha nanthaba amasung asoiba menkhatnaba hotnabana chumgani

Yamna urgent oiribadi Manipur da leiriba naha sing, youths singda Manipurda leiriba environment asigi knowledge asi youhanba changi, maramdi contemporary media, education da Manipur gi environment, langei gi matang da information kaya leite. 

Act East Policy gi marumda yamna aggressive oina thangjillakliba policy mayam, deregulate tourakliba, mining Amendment Bill 2015, North East Hydrocarbon Vision, 2030, Minerals Amendment Act, 2020, Draft Forest Policy, 2018, Foreign Direct Investment Bill, 2017, Manipur Hydro Power Policy, 2012 chingbana pirakadaba cheitheng neinaba changani. Chaokhatpagi mingda thangjilakliba khoni louthoknabagi, thao louthoknabagi, lambi sembagi, railway laknabagi project singgi cheitheng amadi masina Manipur gi environment amadi meeyam da piriba cheitheng asi khara henna kupna neinabaga loinana meeyamda youhanba changi. 

India da neo-liberal development agenda thangjilaklibasi munna neinaduna atoppa meeyamda amadi environment da yumpham oiba chaokhat khongthang gi lambi semba changani. Security forces sijinaduna, amuba law mayam sijinaduna meeyam namthaba, amadi mining company sing gi sendong phanghannaba hotnabada ngaksenba lephanba changi. 

Aroibada, Manipur meepum khudingmak Manipur gi environment, resources amadi yelhoumi meeyamgi hak kannaba hotnaba thoudang da saruk yaminaba changi.