No Widgets found in the Sidebar

Maheiroi haiba asi ngasigi khunnai asigi yumbini, amasung mahei-masing gi kanglon asina eikhoigi khunnai bu khumang chaosin-hannaba hotnabada yamna maru oiba machak amani. Magul leiba mahei masing tambagi chatna pathap ama oihanba haiba asida leiriba leingaklol adugi achouba thoudang lei. Leingaklol amadi mahei gi kanglon ani asi asuk’ki matik mari leinei. Senjao paibana khutlingba khunai amagi leingaklol haibasi makhoigi apamba aningba amadi sendong gi aramkhourangba sing adu fangnabagi semba kanglol oi. Haireba leingaklol asida wahang-paohang touraktanaba maongda leireba mahei gi kanglol adusu semba haibasi masana taraba wafam amani. 

Lamdamsida Mahei Masing gi Fibam

Handak ekui khuidana pangthokhiba Class 10 amadi 12 ki changyeng (examination) manungda houjik houjik ki oiriba mahei tambagi chatna kanglol adu uba fangee. Examination da copy tounaba sinba, toudanaba athingba piba, question leak oiba, question ka henna lui haiduna social media da video thagattuna pendaba khoisaonaba kaya ama maheiroi kayana fongdokpa, wanhang che (question paper) mei thaba, khatna cheinaba thokpa kaya ama ukhre. Masibu kanagi maral oigadabano haiba asini wahang oina thorakliba di.

Neinaba yabadi, examination da mark wangna fangba maheiroising bu thak wangna khanba, leingakki thabak loubada mark wangna fanglakpa mee-oi sing da henna khudong chaba piba, certificate ki makha ponna thabak louba, makha tana mahei masing tambada mark wangna fangdragadi mahei loisang singda mahei tamba fanghandaba asini. Asumna senjao paibasing-gi sendong-gi lal da mark wangba maheiroi masing yamna pass touba puthokpa ngamnabagi lamjelda, panghuda huran-nagani, pangsin ta sin-nagani, exam gi wahang toina leak oirakkani, certificate sungfam oiba maheisang kaya ama lingkhatlak-kani. Masina machang oiba maheiroi puthorakpa ngamlibra! Maheiroini haiduna fouham mayam ama puthoraklabanina eikhoigi khunnai mang takhallakkani. Ngasi takpi tambireba mahei masing kaya asina khunnai amagi khunnailon amasung leingaklon gi matangda meeyamda khanghanba ngambra haiba adusu achouba wahang ama oiduna adumak leire.

Leiriba mahei masing tambagi chatna pathap asibu mayek sengna amasung karamba maikeida chatlibano haibadu khangnaba hotnabada leiriba leingaklol asisu khangba tangai fade. Esam samna houjik leireba  leingaklol asi senjao paiba sing, makhoi gi yaka yengduna chatliba angam athou sing, meeyamgi ehou gi khudongchaba louduna masagi oijaba thiba singna paibani. Amadi makhoida khudongchaba oiriba chatnabi, wakhal paring (mass culture), meeoibasingee marakta khennaba leihalliba khunai asigi chatnabi asina meeyam gi wakhal bu thamaikhi. Hairiba asina maram oiraga ngasigi motlaba wakhalol amadi chatnabising asi mahousani, hounasani haina echam chamna khalhankhibani. Asum toubana huranba na leipak ngakpabu oiro, nupana khutlingbabu oiro, senjao paibasingna touningbata twbabu oiro, khunai aduda leireba meeyam gi wakhal da thoidok hendokna akaiba oidaba haibasi hounasani. Asumna leiriba chatna-kanglon asina oihalliba sufam nomfam khangdraba sotharaba naharol kayana marang kairaba leipak amasu oire. Naha amabu masana masagi wakhal khanjaba ngamnaba, takpi tambireba mahei masing asina makhoibu maromdom lepchaba ngamhallabra haiba adusu achouba wahang ama oiduna adumak leire.

Mahei-masing Tamba Amasung Senmitlon

Maheisang sing matou karamna chalaire amadi masiga senmitlon ga kari mari leinei amuk neinaba tangai fadee. Sinthasang (factory) ama chalaibagi chatna-pathap ki houjik ki leiriba mahei-masing tambagi chatna pathap (education system) asiga changdamnaba yai. Sinthasang amagi chatna-pathap hairagadi mapu (owner) na sinmi singi humang mamal mattuna senjao tanba, sinmi singi mapangal na puthorakeba pothok ki mapu oisinba, sendong da mityeng thamduna potyam oina pangpu-da puthoknaba hotnaba asini. Asumna ngasigi leiriba lanai maheisang sing asida owner/founder aduna mapu, oja singna sinmi, amasung maheiroi singna pothok oibagi chatna kanglon oina leiri haibada haimanba thokloi. Potyam puthokpa haibasi mapu adugi apamba oi. Loinana sinmi singi senmitlongi fibam fagatnaba hotnadaba amadi khutusuman kharakhakki damak sinmi singna touda yadaba chatna kanglol ama thamjinba asini. Asumna khunai asida leiriba oja sing bu examination da mark yamna phangba maheiroi masing yamna puthoknaba oina sijinnabasu yaodaba natte. Lanai maheisang sing da oja oireba sing awaba kaya mayoknei haibasi handak ekui kuidana COVID-19 laichat tagi ngakthoknabagi thouong thousin ama oina lockdown toukhiba manung asida lanai mahei loisang gi oja sing tha gi khusuman pibidabagi kholao kaya ama lakhiba asini. Loinana leiriba maheisang sing asina maheiroi yamna changlaknabagi athoi-ahen tannabada examination da maheiroi yamna pass tounaba amasung makok mathang tabasing puthoknaba hotnabada makhal makha kayagi pambei  sijinnabagi chatnabi asi lei. Masida examination manungda mama mapa, oja sing yaoduna  paktaknana sinnabagi (copy) chatnabi asibu mapung fahandaba natte. Maheiroising su note tougadabani haibagi chatnabi ama wakhal da churaga leitaba natte. Maheiroising na exam da  sinnabagi chatnabi asisu leiriba chatna kanglol asina touhanbani. Note toubada athingba thamlakpada maheiroising na khoisaonaba poklak liba asisu leiriba chatna kanglol asina oihanbani. 

Adubu chatna-pathap asina kanada cheitheng fanglibano haibasu neinaba yai. Enak keirak khulba emung amadi lairaba emung amagi maheiroi anigi khennaba, amadi leiriba kanglol asina enak keirak khul-laba emungda pokpa meiheiroi singda karamna henna khudong chaba pibage haibadusu neinasi. Yamna maru oina yengba yariba asi maheiroising bu lalolpot oirahallakpa amasung lalolpot oina sijinnarakapa asini. Class 10 amadi 12 ki exam da mai paklaba maheiroising bu senjao paibasing gi maheisang sing na fajinduna, leisinduna makhoigi lalon etik asida sendong yamna fangnaba lalong kaya ama chattharakli. Mark wangna fangba maheiroi singbu khudong chaba kaya pisinduna makhoi-makhoi gi mahei loisang singda tamhannaba, makok mathang tarakpa singbuna yamlaba senfam kaya piduna leibagi chatnabi ama leire haiba asidi thoina hairudragasu khangnaraba wafamni. Hairiba asi masing yamlaba maheiroi kaya ama chingsinduna maheisang aduna maram chadana senfam kaya ama khomgatnaba chattharakpa lalong amani. Amadi mark wangna fangba ngamliba maheiroi sing asisu Imphal mayol da leiriba mahei tambada sen yamna changba lairaba maheiroi amana tamba ngamdaba senjao paiba sing gi macha masuna ayamba tamba maheisang sing dagi ayamba oi haibasi eikhoina examination results sing neinabada khangba ngami. Masitasu natana leingakna chalaiba maheisang sing asina asum-asum sottharakpa aduga senjao paiba sing gi maheisang sing na nongma-nongmagi hengatlakli hairiba asina mayek sengna takli madudi eikhoi gi khunai asi senjao paiba singna khutlingba khunai amani haibasi.

Mahei Tambagi Mamal

Lanai gi maheisang singna mark wangba maheiroi singda mahei mashing lemna tamhanba haiba asi yamna chaoba namthak amani haina loudaba ngamde. Maheiroi singda senjao paiba mee-oi khujok kharana meeyam gi lan-thum matpagi kanglol adu tambibani. Meeyamgi mit-ta utt chaisinbani haina loudaba ngamde. Madugi maramdi, mark wangba maheiroi sing bu pukning thougat tuna ekai khumnaba utpagi maikhum kupsinduna yamlaba maheiroi singdagi maram chadana senfam kaya ama loukhatnaba hotnarkpagi lalong asinani. Exam da mark wangna fangbana lairik heibani haibagi wahanthok piduna meeyam bu thamaikhre. Mark nemna phangba maheiroina mark wangna phangba maheiroising gi mahei tamnaba peisha puthokpani, mahei loishang singna lemna mahei tamhanba natte. Mee-oi khujok khara nungainaba yamlaba miyambuna awaba piba haiba asi keidounungda yaba ngamloidaba wafamni. Senja thumja (corruption) amadi senjao paiba singna miyamgi lan-thum singbu ee chuppagum chupnaba chat-tharakpa thou-ong sing asibu institutionalised touthoktuna yamna kanglon naiba (systematic oiba) maongda chatharakpa thouong singni. Senja thumja toubasing amasung senjao paibasing gi mee-ot meenei sing asi ngasigi khunai asigi yumbi oiriba maheiroi sing asida chatnabi hounasa ni haina uhallakpa (normalized touthokhiba) asimak laibak thibani. Ngasi faobada leingakna hairiba sing asi mapung phana semdok-sadokpa toudriba asinashu mayek senghanli kanana kari touribage haiba adu. Masimakna eikhoigi khunai asigi tunglamchat tasu achouba safu amakhak pirakkani. 

Waroisin

Leingakki thabak ama fangbana matik chaba thabakni haibada yumfam oiba asigumba khunailol asigi wakhalol kayana meeyambu thamaibikhi. Amadi asumna thajabagi chatna-pathap ama semgatlakpada mateng panglibani ngasigi mahei masing tambagi chatna pathap (education system) asina. Masina maram oiraga maheiroi kaya masa-na pamjaba amadi makhoina heithoi-singthoi jaba hiramsingda khongdababudi leingak ki manai (government servant) oibana matik chaba lambi oina unaba amadi ekai khumnabagi chatnabi ama khunai asida leire. Loinana leiriba leingaklol asina maram oiraga lairaba-enakhunba anigi khennaba leibagum, semitlonda fibam fattraba mahei tambada changadaba khudongchaba sing mapung fana fangdraba maheiroi kaya ngasigi chatnabi asina chaona cheitheng fangduna adumak laklee.  

Leiriba leingak, maheiroi lup, leibak meeyam gi thabak toungani haina chongthoklakliba lup (civil society organisations) amasung oja singna exam maya data-nattana leiriba motlaba mahei masing tambagi chatna-pathap asi semdoknaba karamba makhalgi school lingkhatpa mathou tai, maheisang amada tangaifadaba chatna kanglon, classroom amada maheiroi kayam famhangani, lairik takpi-tambibagi mawong matou amasung chunaba fibam, takpibagi paring (syllabus amsung curriculum), leingakki maheisang sing na sithabagi maram, mahei masing gi hiram asibu sendan lambi onthoklakpa, oja sing thabak loubagi maong, lanai mahei tamfam sang  sing mapung fana semdok sadok tounaba thabak sing, lanai maheisang oja sing gi awaba asinachingba asida kadaifaoba pukning changli amadi neinari haibasi neinaba yai. Exam manungda copy  touba fagatpa khaktana mahei tambagi chatna pathap sibu mayon chumba ngamloi.

Maning tamna wakhal khalba ngamba, maning tamna warep louba ngamba, maromdom lepchaba ngamlaba maheiroi na maning tamba khunai amagi manglal mangfaonahangani! Adubu haireba mahei masing gi kanglol asi gi mayokta meeyam hupna karamba matamda leplakkadagey haiba adudi yengba tari.

Safiur Rahaman Maibam amasung Lourembam Poireiton Meitei

2 thoughts on “Lanai Maheisang Masing Yamkhatlakpa: Leingaklol amasung Maheimasing Kanglol gi Mari”
  1. Yaam marik chumna, mayek sengna thambikhre mayaamba, eikhoi na hujik2 ki oina, Kari karamba khongthaang lwkhtpa yaii, hoi chaodaba yai, apikpa oiragasu,, haibagi mataangdasu waarol thmbirk u???

Comments are closed.