No Widgets found in the Sidebar

Lamyanba Irabot ki luching makhada changsingkhiba khongjangda khongburoi oina saruk yakhibi ema aniga unnaduna wari-watai sabagi paodam ama. Unarakliba ema ani asi chahi 86 surabi Maibam ningol Mayengbam ongbi Heiton Leima amasung Nambol Awang Jiri da gi chahi 93 surabi Laishram ningol Konthoujam Ongbi Chaobi Leima ni. Ema Chaobi di pisak piklingei chahi 11-12 surakpa aduwaidagi houna Irabot ki luching makhada meeyam punna toukhiba meepham kayada saruk yaba hourak-khi. Ema Heiton na chahi 17-18 surakpa aduwaidagi meepham amasung leibakki oiba khongjang kayada leptana saruk yarakkhi. Chahi nouringei dagi houna Irabot ki wakhal-lonbu pamjaba amasung leibakki ehou da thawai hakchang yaona leppa leitana hanba leitana tattana saruk yarakkhi. Hujik hujiksu leibakki ehou lakpa  matamda chitthadana yaoduna lakli. Ahan oisillakpana thokkhiba thoudok loinamak ningsingdragasu thoudok kharadi adumak ningsilli haina ema sing na wari khara libiraki.

Punna ngak senminnaba

Ema singna takpirakpada Ibotombi kouba nupa amagi mayumda matamdugi communist ehou da chaona thoudang louramba makhoi manga lektuna leirammi. Makhoi sing adudi Lamlai da gi Maitum, Dr. Lairen gi machanupa Binoy, Keishampat ta gi Bira, Jiri da gi nupa ama amasung Moidangpok ta gi nupa amani. Makhoi leire haiba tabadagi siphai sing laktuna phagani haina toubada nupi mayamna “eisu pharo, eisu pharo, makhoidi phaba yaroi” haina omsilli. Lakpada yaoriba siphai singduna “nakhoi phabadi kannade maru oiba mee phagani” haiduna giri-giri ensallaktuna muknakhi. Matang asi yousil-lak-pada meeyamna siphai sing duda makhoina emung da changbadu nungaite, chang-ge hairagasu phee hongdok-u khudei oina setlu hai. Maduda siphai sing duna phee hongdrabasu changani haina henna taksil-lak-khi. Yetnaraba matungda khudei hongdoklaga changlo adubu phangdragadi phaba yaroi hai. Emung changduna upu phaktuna koithi thiba matamda nupi mayamnasu sana lupa ga loukhini haiduna matung koi-in innei. Phangbadi phangkhidre maramdi siphai lakkani tabadagi  meeyamna makhoi manga du theidoktuna thamkhrabani. Asumna yumduda leiramba makhoisingdu theidokhraba matungda numidangda makhoi na chanaba chak thilli.

Madhab-puri gi phijolda Irabot

Makha tana lirakpada nongma madhab-puri ama ema Heiton khoigi yumda lak-ae. Mahak innaphee manjunaba ama illi aduga kok khumduna phee adu nachepta yeppi. Atei madhab-puri singa mannade, mahakna lakpada hare krishna haide, adum leppaga lei. Matang aduda ema Heiton gi apokpa na handakki madhab-puri asidi nahangoiga mannade kharayam happu hai. Madhab-puri na yallakpa phee gi khao aduda cheng ningthina happi, engkholdagi tanbada ngairiba aloo chekhaoda marang kaina happi, aduga ngari, utonga na chingba ningthina yomsinduna hapchilli. Asumna cha-naba potchak marang kaina hapkhraga chatkhraba matungdadi mahak ado Hijam Irabot oiramle. Masi ema asigi apokpa, Salam Keikhu dagi Maibam Heibei, nadi munna khanglammi. Maibam Heibei matamdugi konung da thang-ta tambiram-mi amasung Irabot na meerot tadringeida konungda totna-tinnarakpani. Thoudok asigi matang da Maibam Heibei na eshei oina, “manipurgi neta Irabot macha ebemma louraga nungaina leigadoudo, meeyamgidamak tani haiduna chada thaktana madhab-puri ollaga koichat chatledo” sak-e haina ema Heiton na takpiraki.

Uku gi chak

Asumna madhab-puri gi phijol da laklamlaba matungda Irabot numit manga ni Karong da uku amagi manungda lottuna leirammi. Matam aduda emasingna makhoi 4-5 gi khutpu semduna chaphuda chak ensang haptuna thinba chatli. Mahakna chak charaba matungda makhoina kollik puraga hallaki hai. Matou asumna cheksinna matam khara leiraba matungda ahing amada amuk mahakpu Tanou khul da thille. Matam aduda mahak mapham amatangda kuina leithaba yade, pao khajik tabada phaba hekta laki. Mahak phakhiba haibasi matam adugi ehou aduda apanba-akaiba lakpa yabagi achouba akiba matam aduda leikhi.

Khongjangi thabal

Asumna ehou touduna matam kaya lansillak laba matungda Binoy amasung Lamlaigi Maitum yaona makhoi khara thana na phajinkhre. Binoy di mahakki mapa Dr. Lairen na mama mapana haiba indre pharaga jail da thambiro haina haikhibagi wafam libirak-e. Matam aduda mayam punna khongjang changsinbada Lamlong, Keishampat, Moidangpok, Sajirok, Karong nachingba lam singdagi meeyam punkhi. Khongchat sing adu matam dugi ema singna luchingduna leisabi singna ennakhi aduga pakhangsingna nakanda ngaktuna chatli haina takpiri. Meeyamna khollao kaya lao-laoduna chatkhi amasung phajilliba singdubu thadoknaba laobada jail manungda leiriba singdunasu “ya-ya” laona khumlakpasu yao-e. Masida nattana meeyam punna khut samnaraga khollao lao-laoduna thabal phaoba chong-i haina tambirak-i. Khongjang kansillakpa oina jail da leitum langsinba, nungdum, cheitum langsinbagi thawong kaya amasu thokhi hai.

Numidangi meepham

Ehou asigi saruk oina meeyam punna ahing kaya tongan tonganba mapham sing da meepham kaya ama phamkhi. Asigumba meepham sing asina meeyam punpham amasung wakhal-lon sandokpham oiduna khongjang kaya-kayagi hourakpham oikhi. Eikhoina wari sanajarakliba ema ani asi meepham yaoba lakpadagi khangnarakhibani amasung khongjang kayada punna khongburoi oina yaominnakhibani. Adubu matam aduda nungdangda meepham touba khudingi siphai mayamna machi-machi khudingi phammaga mee phanabagidamak sangduna lei. Meepham sing asi kendra-kendragi oina luchingba amamamna pannei. Nambol-Jiri, Moidangpok teina Seiram phaobadi Oja Heitombi kouba amana luchingduna sennei. Oja asina mou, leisabi yaona meeyam punna numidangda leingaklon tambi, lairik purak aga pahalli, amasung lakliba mayam adu meepham aduda waa nganghanduna aningba-apamba apha-phatta phongdoknahalli. Marak marakta meerot ta duna leiraba sing laktuna meepham toubasu yaowi. Adubu makhoi lak ae tarabadi siphai hekta laki. Nupi siphai yaona laklaga machin kanba nupi yaoradi hekta makhut pullaga phaduna puraga jailda thammi.

Numit tara manga ni gi meepham

Binoy amasung mahakki khutpu adu phakhibagi matangda meepham ama phammani haina pao lak-khi. Pao aduda Nambol-Jiri da numit manga ni gi oiba meepham ama phammani mayam lakpiro hairaki. Asumna ayuk nganta eru lujaraga, chajik khara chanaraga khul-khul dei khongna mayam laknei. Hairiba Nambol-Jiri gi meepham asi loiraba matungda meeyamna makha chatthadringei yum hallusira hainaba matamda thousin sinba singna yumda hanbadi yararoi Moidangpokta numit manga ni gi meepham amuk phamnaba chatlurasi haire. Asumna yum-yumlomda pao pinakhraba matungda mayam Moidangpokta amuk chatle. Mapham aduda haoba-haotaba thidana thongam thongam ba chare. Laphu thongba amasung singju gumba khara charaga adumak numit manga ni lekkhi. Meepham asi loiraba matungda loukhiba warep ethoktuna lakliba mayamduda yenthokle amasung angam angamba mee khommaga Porompat ki Iril turel mapanda amuk lak-o hairakle. Asumna Porompatta numit manga ni gi meepham da amuk mayam pulle. Meepham touba numit singsidadi ayukki pung tara da chak chai adudagi meepham makha amuk chatthaduna nungdang pung tara da amuk chai. Numit manga ni gi meepham da lakpa meepum khudingmak masa-masagi phee-rol mayom-mayom punarak-i. Masa-masagi mayom konduna adum tumnei. Aduga leita-leita sinba, chak, hawai, amasung morok akabaga aloo ga metpa khara happaga pangchada chanei. Asumna punna numit tara manga ni meepham touraba matungda Keishampat ki Bira na mayamgi chaklen ama magida silli. Mahakki mayum inkhol yamna chaowi. Yumdugi kakhan kakhanda meeyam adu achan-achanba leknei. Pumnamak asi loiraba matungda mayam mayum-mayumda hannare. Makha taba oina Oja Heitombi na Nambol-Jiri, Moidangpok, Awang khunou, Joiprok khun amasung Salam khun gi leikai leikaida nongma-nongmagi nungdangda chat-chattuna meepham touduna lairik takkhi. Asum haina lam-lamgi leiba luchingba singna meepham pangthok-khi.

Eisu pharo, eisu pharo

Toukhiba meepham singda loukhiba warepsingi manung da  karigumba meeyamgi maraktagi ama phaba laklabadi mayam pullap phabiro-phabiro haina omsingadabani hainare. Asumna mapaan kangjeibung da meepham toubada thana na thugairaktuna phaba lakpada mayam changduna “eisu pharo eisu pharo” haina omsinkhi adubu phabadi amatta phakhide. Khuraijam leirakta meepham toubadasu siphai thana mayamna makhoi khara phaba changakpadasu mayamna pharo-pharo haina omsinkhi. Siphaisingna noi loina phaba ngammoi hairaga watonna thajillakpada ema-eben singna mobi wadu mullaga pok-pok thudek-e. Matousingdu ubada siphaina ‘hingchabi’ hek malladana haina hairakpada makhoi mayamna “hingchabi oiradi charani” hairaga amuk you-laona omsilli.

Houro Houro

Lamyanba Irabot na  pukchel sengna sandoklamba wakhal-lon aduna chetsingkhiduna  mahakna leikhidraba matungdasu lam lam gi luchingba sing duna meepham sing  makha taana pangthok-khi. Asumna Irabotki wakhallon pamjana hourakkhi amasung ingkhatlakpadagi houna leibakki ehouda toina thoudang louduna ema sing asi su lakkhi. Leingaklongi  matangdata nattana Irabotki eshei kaya amasu oja singduna meephamda tambi haina ema singna takpiri. Maram aduna meepham toubadabu oiro lou khaobadabu oiro esei kaya kaya ngasisu saknari.

‘Houro houro leibak pumba,

Karigi tummige nong ngalle

*Swaadhinta  gi numit thoklakle nouna

Houro houro leibak pumba’

                                 *  Swaadhinta: Ningkha tamba